پرسمان3

در فضا، زمين به دور خورشيد مي‌گردد و ماه نيز به دور زمين گردش مي‌كند. مدار حركت زمين به دور خورشيد، دايره البروج نام دارد، ولي مدار ماه به دور زمين بر دايره البروج منطبق نيست و با آن 5 درجه اختلاف دارد. اين اختلاف اندك اثرهاي گوناگوني دارد؛ از جمله اين كه هر ماه پديده هاي خورشيد گرفتگي و ماه گرفتگي روي نمي دهد.

اگر به عنوان يك ناظر زميني به آسمان نگاه كنيم، دايره البروج را به صورت خطي منحني در آسمان مي‌بينيم كه از ميان صورتهاي فلكي عبور مي‌كند. مركز خورشيد دقيقاً روي دايره البروج حركت مي‌كند. اما مسير حركت ماه كه با دايره البروج اختلاف دارد، گاهي بالاي دايره البروج قرار مي‌گيرد و گاهي پايين تر از آن. اگر دايره البروج را به عنوان يك محور مختصات فرض كنيم، مي‌توان مختصات دايره البروجي را به اين شكل تعريف كرد:

از هر نقطه آسمان، خطي عمود بر دايره البروج رسم مي‌كنيم. فاصله اين نقطه تا پاي عمود، عرض دايره البروجي نام دارد و فاصله پاي عمود تا نقطه صفر دايره البروج، طول دايره البروجي. نقطه‏ي صفر طول دايره البروجي، نقطه اعتدال بهاري است كه محل تلاقي دايره البروج با استواي سماوي است.

استواي سماوي، امتداد استواي زمين است كه در كره آسمان، دايره عظيمه استواي سماوي را پديد مي‌آورد. آغاز ماه نو را «مقارنه» مي‌ناميم. در اين حالت، طول دايره البروجي ماه و خورشيد يكسان است. اگر مدار ماه منطبق بر دايره البروج بود هر ماه شاهد يك پديده خورشيد گرفتگي و يك پديده ماه گرفتگي بوديم؛ ولي در شرايط فعلي ماه داراي عرض دايره البروجي است و اين اتفاق هر چند ماه يكبار روي مي‌دهد. فاصله متوسط هر مقارنه تا مقارنه بعدي ماه 53/29 روز است، يعني 29 شبانه روز و 12 ساعت و 43 دقيقه و 12 ثانيه. به اين مدت، «دوره هلالي ماه»مي‌گوييم. يعني فاصله زماني بين دو هلال يكسان ماه 53/29 روز است. اين دو هلال يكسان مي‌تواند دو ماه نو، دو تربيع اول يا دو بدر كامل باشند. بدين ترتيب يك ماه قمري به طور متوسط 53/29 روز به طول مي‌كشد.

هنگامي كه مقارنه صورت گرفت، ماه هلالي آغاز مي‌شود؛ هلال از سمت راست خورشيد به سمت چپ مي‌آيد و ماه از آسمان صبحگاهي به آسمان شامگاهي تغيير مكان مي‌دهد. از اين پس، ماه پس از خورشيد غروب مي‌كند، ولي حالا حالاها هلالي براي ديده شدن وجود ندارد.

حتماً ديده ايد كه هميشه يك روي ماه به سوي زمين است. دليل اين پديده، برابر بودن دوره گردش وضعي و گردش انتقالي ماه است كه در اثر قفل شدگي گرانشي ماه و زمين ايجاد شده است. اگر ماه گردش وضعي نداشت (گردش وضعي سبب ايجاد شبانه روز مي‌شود)، در حركت به دور خورشيد بخش هاي مختلف خود را نشان مي‌داد و ما مي‌توانستيم تمام سطح ماه را مشاهده كنيم. ولي حركت وضعي سبب مي‌شود ماه دقيقاً به همان اندازه بچرخد كه در اثر حركت انتقالي تغيير چهره مي‌دهد. از اين رو حدود 59 درصد سطح ماه از روي زمين قابل مشاهده است. با اين توصيف متوجه شده ايد شبانه روز در ماه برابر شبانه روز زميني است. پس سرعت حركت خورشيد در آسمان بسيار كندتر از زمين است.

هنگامي كه مقارنه صورت گرفت، خورشيد در افق ماه شروع به طلوع مي‌كند. در لبه ماه، رشته كوههايي وجود دارند كه موجب مي‌شوند نور خورشيد به سطح ماه نتابد؛ درست مثل كوهي كه جلوي خورشيد را گرفته و تا خورشيد از پشت كوه طلوع نكند، نوري به مناطق پشت كوه نمي رسد. چون سرعت حركت خورشيد در آسمان ماه خيلي كم است، زمان بسيار بيشتري طول مي‌كشد تا خورشيد از پشت موانع طلوع كند و سطح ماه را روشن كند.

اختر شناسي فرانسوي به نام آندره دانژون، طي محاسباتي نشان داد اگر جدايي زاويه اي ماه و خورشيد زير 7 درجه باشد، هلالي تشكيل نمي شود.

«جدايي زاويه اي» فاصله خورشيد و ماه در آسمان زمين و از ديد يك ناظر است كه بر حسب درجه بيان مي‌شود. هنگامي كه جدايي زاويه اي ماه و خورشيد به 7 درجه رسيد، نخستين نور به سطح رو به زمين مي‌تابد و لبه باريكي از ماه روشن مي‌شود. البته هنوز عوارضي چون كوه هاي بسيار مرتفع يا گودال‌ها وجود دارند كه سبب مي‌شود هلال ماه پيوسته نباشد و قطعه قطعه ظاهر شود. هر چه زمان بيشتري بگذرد، فاصله هلال از خورشيد بيشتر مي‌شود و هلال هم بزرگ تر، ضخيم تر و پر نورتر مي‌شود.

شايد بپرسيد چرا

«حد دانژون» بر حسب جدايي زاويه اي تعريف شده است. جالب اين است كه حد دانژون هنوز دقيقاً تعريف نشده است. زيرا نه حد تجربي مشاهده هلال به آن حدود رسيده است و نه محاسبات دقيقي در اين زمينه صورت گرفته است، ولي روشنايي هلال فقط به چگونگي موقعيت ماه و خورشيد و زمين بستگي دارد. از سوي ديگر، مدار ماه بيضوي است و سرعت حركت ماه به دور زمين متغير است. اگر ماه در حضيض مداري باشد و به زمين نزديكتر باشد، سرعتش بيشتر است و اگر در اوج مداري باشد و از زمين دورتر باشد، سرعتش كمتر است. وقتي سرعت متغير باشد، زمان رسيدن به جدايي 7 درجه هم تفاوت مي‌كند. از اين رو تنها كميتي كه متغير نيست، جدايي زاويه اي است.

عوامل تأثير گذار بر رويت هلال

فرض كنيم غروب روز بيست و نهم ماه قمري فرا رسيده است. در اينجا بررسي مي‌كنيم هلالي كه در آسمان حضور دارد، چگونه است و در چه شرايطي بهتر ديده مي‌شود. اگر در زمان غروب خورشيد، جدايي ماه از خورشيد كمتر از حد دانژون باشد، مسلماً هيچ هلالي تشكيل نشده است و چيزي براي ديدن وجود ندارد. ولي اگر جدايي ماه و خورشيد بيشتر از حد دانژون باشد، آنگاه هلال تشكيل شده است و ويژگيهاي آن مانند عرض دايره البروجي، ارتفاع و اختلاف سمت، منطقه رصدگاه در بهتر شدن وضعيت رصدي آن دخالت دارند. در اينجا به برخي از اين عوامل اشاره خواهيم داشت

هلال شب اول ماه معمولاً هلال نازكي است و به سختي ديده مي‌شود. براي ديدن اين نوع هلالها بايد تا مدتي بعد از غروب آفتاب صبر كرد. از اين رو موقعيت ماه در آُسمان و مدت حضورش در آسمان پس از غروب خورشيد از اهيمت بسيار بالايي برخوردار است. اگر دو هلال را با جدايي زاويه اي يكسان در نظر بگيريم، هلالي بهتر ديده خواهد شد كه ارتفاع بيشتري داشته باشد. هر چه ارتفاع ماه در لحظه غروب خورشيد بيشتر باشد، ماه ديرتر غروب مي‌كند. در اين صورت هم آسمان تاريك تر مي‌شود و هم ماه در منطقه اي تاريك تر از آسمان حاضر مي‌شود و هم ماه از اين فرصت بيشتر استفاده مي‌كند و از خورشيد بيشتر فاصله مي‌گيرد كه به نوبه خود، به بزرگي و درخشندگي هلال مي‌افزايد.

اگر عرض دايره البروجي ماه مثبت باشد هم شرايط هلال بهتر از حالتي است كه عرض دايره البروجي منفي داشته باشد؛ زيرا ماه ارتفاع بيشتري خواهد داشت. از سوي ديگر، هر چه مناطق جنوبي و غربي زمين برويم، شرايط هلال بهتر خواهد شد. هر چه به مناطق جنوبي برويم، ارتفاع ماه افزايش خواهد يافت؛ زيرا ماه نسبتاً به زمين نزديك است و تغيير موقعيت در چشم انداز ماه تأثير گذار است. از طرف ديگر هر چه به غرب برويم، خورشيد ديرتر غروب مي‌كند، لذا ماه هم ديرتر غروب مي‌كند و در اين فاصله زماني به شرايط بهتري مي‌رسد. اگر هلالي كه مورد نظر است، در حضيض مداري خودش باشد هم شرايط بهتري خواهد داشت؛ زيرا سرعت حركتش بيتشر خواهد شد و در فاصله زماني اندك به جدايي بيشتري از خورشيد خواهد رسيد.

با اين تفاصيل، بهترين هلال براي مشاهده، هلالي است كه

در حضيض مداري باشد

عرض دايره البروجي مثبت داشته باشد

در بيشترين ارتفاع ممكن از خورشيد قرار گرفته باشد.

در يك منطقه وسيع هم بهترين منطقه براي مشاهده آن هلال، جنوب غربي آن منطقه است.

معيارهاي رويت هلال

متاسفانه تعداد هلال هاي ضعيف و بحراني رويت شده در طول تاريخ كه مشخصاتشان ثبت شده باشد، بسيار اندك است و تنها حدود 200 ركورد است. از اين جهت نمي توان معيار دقيقي براي رويت پذيري هلال تدوين كرد. متخصصان براي تدوين چنين معيارهايي، ابتدا مشخصات اين هلال‌ها را محاسبه مي‌كنند و سعي مي‌كنند بين هلال هاي ديده شده و ديده نشده رابطه اي پيدا كنند. معيارهايي كه در حال حاضر وجود دارند، اغلب بر اساس موقعيت ماه نسبت به خورشيد در زمان غروب خورشيد تعيين شده اند كه از آن جمله مي‌توان به «معيار رصد خانه آفريقاي جنوبي» و «معيار پرفسور محمد الياس» اشاره كرد. معيارهاي ديگري هم وجود دارند كه اندكي پيچيده تر هستند و در آنها چند ويژگي هلال در يك كميت تعريف شده خلاصه مي‌شوند؛ همانند «معيار پرفسور برنارديالوپ» از رصد خانه گرينويچ. در چند سال اخير چند هلال بسيار بحراني توسط رصدگران ايراني رويت شده است كه از سوي اين معيارها رويت ناپذير محسوب مي‌شوند. از اين رو به نظر مي‌رسد بايد اين معيارها راتصحيح كرد تا روال بهتري بر آزمون رويت پذيري هلال برقرار شود

براي مشاهده هلال بايد چه كرد؟

در گذشته مردم در غروب روز بيست و نهم ماه به بالاي تپه يا پشت بام مي‌رفتند و هلال را در افق غربي جستجو مي‌كردند. حال مرجعي براي بررسي درستي هلال ديده شده وجود داشت يا نه را خبر نداريم. اما امروز با در اختيار داشتن انواع نرم افزارها و ابزارهاي محاسباتي، اين روش بسيار ابتدايي است. نخستين كاري كه بايد انجام داد به دست آوردن مشخصات هلال است كه اين كار به وسيله نرم افزارهاي عمومي نجوم مانند starry Night ، Skypro ، Redshift و نرم افزارهاي اختصاصي رويت هلال چون Moon Calc (تهيه شده توسط دكتر منذر احمد) به سادگي انجام پذير است.

با اين نرم افزارها مي‌توان موقعيت ماه و خورشيد را در هر منطقه و هر زماني به دقت محاسبه كرد. سپس نوبت به انتخاب محل رصدگاه مي‌رسد.

رصدگاه مناسب براي رويت هلال بايد منطقه اي با افق غربي باشد، زيرا در چنين مناطقي معمولاً غبار كمي وجود دارد و افق حداقل تا ارتفاع صفردرجه صاف است. اگر افق منفي صاف هم وجود داشت كه چه بهتر، زيرا بيشتر مي‌توان ماه را تعقيب كرد. البته در كنار اين خواص بايد نيم نگاهي هم به شرايط جوي، امنيت رصدگاه، صعب العبور نبودن مسير رصدگاه و راحتي رصدگر داشت.

قدم سوم، فراهم آوردن ابزار و وسايل مورد نياز رصد است. ابزار اپتيكي قوي مانند تلسكوپ، دوربين دو چشمي يا دوربين تك چشمي، خودروي نقليه، رايانه، ابزارهاي جهت يابي و غيره، همه و همه بايد قبل از رصد كردن باز بيني شوند و نسبت به صحت عملكردشان اطمينان حاصل شود. به خصوص نسبت به كيفيت اپتيكي ابزار و دقت درجه بندي هاي آن بايد بسيار حساس بود.

پس از انجام تمام هماهنگي‌ها نوبت به رصد كردن در روز موعود مي‌رسد. يادتان باشد حداقل يك ساعت قبل از غروب آفتاب در رصدگاه حاضر باشيد. ابزارها را بايد به دقت مستقر كرد و نسبت به تراز بودنشان مطمئن شد. براي تنظيم دوربين يا تلسكوپ مي‌توان از عوارض زميني بسيار دور دست يا سياره زهره اسفاده كرد و اگر فيلتر خورشيدي در اختيار بود، با خود خورشيد، دوربين را فوكوس كرد. حواستان باشد هيچ گاه بدون فيلتر به خورشيد نگاه نكنيد، زيرا به چشم صدمه جدي وارد خواهد شد. خورشيد بهترين شاخص براي موقعيت سنجي است. البته اگر تلسكوپ موتور دار متصل به رايانه در اختيار داشته باشيد، مي‌توان تلسكوپ را مستقيماً به سوي ماه نشانه رفت. ولي از آنجا كه بيشتر ابزارها مجهز به موتور نيستند، روش ديگري در زير پيشنهاد مي‌شود :

محل غروب خورشيد را با نشانه اي زميني علامت گذاري كنيد و زمان دقيق غروب آفتاب را ثبت كنيد. غروب آفتاب، زماني است كه آخرين كمان قرص خورشيد از ديده‌ها محو مي‌شود. بر اساس مختصات محاسبه شده توسط نرم افزار مي‌توان سمت و ارتفاع محل غروب خورشيد را به دست آورد. حال دوربين را روي محل غروب خورشيد تنظيم مي‌كنيم و مختصات روي ابزار اپتيكي را بر روي مقدار خوانده شده تنظيم مي‌كنيم. حال ابزار ما كاملاً تنظيم شدده است و فقط بايد بر اساس مختصات ماه، دوربين يا تلسكوپ را به آن جهت تنظيم كرد و هلال را در ميدان ديد جستجو كرد.

اگر هلال را ديديم چه كنيم؟!

اگر در جستجوي هلال هم مشكوك به هلالي را ديديد، بايد از هويت آن جسم مطمئن شويد. حداقل سه بار چشم خود را باز و بسته كنيد، مطمئن شويد جسم ديده شده توهم نيست. سپس به آرامي ارتفاع دوربين يا تلسكوپ را پايين بياوريد و محل هلال را با نشانه اي زميني علامت گذاري كنيد. مجدداً تلسكوپ را بالا بياوريد و هلال را پيدا كنيد. اگر مجدداً هلال را ديديد، شكل هلال را با آنچه نرم افزار نشان مي دهد مقايسه كنيد. اگر هم شكل بودند، به احتمال زياد هلال را درست پيدا كرده ايد. سعي كنيد بقيه افراد گروه هم هلال را مشاهده كنند و اگر مقدور بود از هلال تصوير برداري كنيد. اين چنين مي توان مطمئن بود گزارش رويت شما تأييد مي شود.

معيار آغاز ماه قمري

آنچه تا كنون ذكر شد، چگونگي رويت هلال با ابزار بود، ولي هيچ يك از اينها نمي تواند نشان دهنده آغاز ماه قمري باشد. آغاز ماه قمري را بايد مرجع ديني اعلام كند. تنوع فتواهاي اثبات آغاز ماه قمري هم كم نيست.

برخي معتقدند گواهي دو نفر مرد مسلمان عادل براي آغاز ماه قمري كافي است. برخي ديگر معتقدند هر منطقه اي بايد مستقل از مناطق ديگر ماه را آغاز كند و برخي براي يك كشور، يك روز را اعلام كنند. برخي ديگر هم معتقدند رويت هلال در يك منطقه براي تمام مناطق زمين كه در يك شب به سر مي برند، كافي است. از سوي ديگر، برخي فقط رويت هلال را با چشم غير مسلح قبول دارند و برخي ديگر، استفاده از ابزار اپتيكي را بلامانع دانسته اند.

از نظر مقام معظم رهبري، رويت هلال با چشم شرط است و استفاده از ابزار اپتيكي همانند دوربين دو چشمي و تلسكوپ مانعي ندارد. هم چنين اگر كارشناسان علم نجوم بر عدم رويت يك هلال توافق داشته باشند، نظر آنها كافي است و تمامي گزارش هاي رويت هلال مردود خواهد بود. هم چنين اگر در كشور ايران، هلال در بخشي از كشور قابل رويت بود و در بخشي ديگر غير قابل رويت، وضعيت شهرهاي مهم كشور اعم از مشهد، تهران، تبريز، اصفهان و شيراز و اهواز ملاك خواهد بود كه در اين ميان شهر تهران نقشي كليدي بر عهده دارد.

شايان ذكر است تقويم رسمي جمهوري اسلامي ايران كه از سوي مركز تقويم موسسه ژئوفيزيك دانشگاه تهران استخراج مي شود، بر اساس نظريات فقهي رهبر معظم انقلاب و با محاسبات بسيار دقيق تنظيم مي شود و از دقت بسيار بالايي برخوردار است.

نكته اي كه در اينجا بايد به آن اشاره كرد، اشتباهي است كه معمولاً از سوي برخي مردم در رويت هلال صورت مي گيرد. تجربه نشان داده است بسياري از مردم از شكل هلال اطلاعي ندارند و گاه، ابر يا دود هواپيما را با هلال اشتباه مي گيرند. از سوي ديگر، پانزده درصد افرادي كه به استهلال مي پردازند، دچار توهم رويت مي شوند، يعني هلالي وجود ندارد ولي مغز تصور مي كند هلال را مي بيند. توهم يك ويژگي مغز است و هيچ ارتباطي به تجربه، رفتار و سن افراد ندارد، حتي منجمان حرفه اي هم ممكن است دچار توهم شوند. 15 درصد آمار كمي نيست، مثلاً اگر در يك كشور هزار نفر به جستجوي هلال بپردازند، يكصد و پنجاه نفرشان به توهم رويت مبتلا مي شوندو بديهي است گزارش رويت هلال ارائه مي دهند. اين توهم رويت مي تواند مشكلاتي را در آغاز ماه قمري به شيوه سنتي سبب شود. خوشبختانه نظريات فقهي مقام معظم رهبري اين مشكل را به خوبي حل كرده است.

آيا اين باورها درست است؟

1- ماه هاي قمري، يكي در ميان 29 روزه و 30 روز هستند.

اين باور كاملاً نادرست است. متوسط طول ماه قمري 53/29 روز است، يعني فراواني ماههاي 30 روزه اندكي پيش از ماههاي 29 روز است. طبق تقويم، حداكثر سه ماه قمري 29 روزه و حداكثر 4 ماه قمري 30 روزه مي توانند پشت سر هم قرار گيرند. اين كه ماه قمري يكي در ميان 29 روزه و 30 روزه باشند، صرفاً يك قرارداد براي تطبيق ماهها و سالهاي قمري با تاريخ شمسي چند صد سال پيش است و هيچ پايه علمي ندارد.

2- رويت در شرق براي مناطق غربي حجت است، زيرا شرايط هلال در غرب به مراتب بهتر است و سهولت رويت هلال بيشتر.

اين موضوع هميشه درست نيست. همان طور كه در نقشه خطوط رويت پذيري هلال مشاهده مي كنيد، اين مناطق با مرزهايي سهموي از هم جدا شده اند. به وضوح مشخص است مناطقي وجود دارند كه هلال در آنها رويت پذير است، ولي در شمال غربي يا جنوب غربي آنها رويت پذير نيست. بدين ترتيب اين جمله را بايد به اين شكل تصحيح كرد. در يك عرض جغرافيايي، رويت در شرق براي مناطق غربي حجت است، زيرا ...

3- اگر يك شب نور زمين تاب ديده شود، دليلي است بر رويت پذيري هلال در شب قبل از آن.

هلالي كه ما مي بينيم و بسيار درخشان است، در اثر بازتاب نور خورشيد از سطح ماه تشكيل مي شود. ولي زمين نيز نور خورشيد را بازتاب مي كند و نور بازتابي، سطح ماه را با درخششي كمتر روشن مي كند. تا قبل از تربيع اول و پس از تربيع دوم، قرص تاريك ماه نيز مشخص است كه در اثر نور زمين تاب روشن شده است. برخي به اشتباه فكر مي كردند هلال شب دوم حتماً بايد نور زمين تاب داشته باشد و اين دليلي بر رويت پذير بودن هلال شب قبل است، در صورتي كه رويت پذيري هلال را وضعيت هلال در همان شب مشخص مي كند. مسلماً در فاصله 24 ساعت زمان بين دو غروب خورشيد ماه در آسمان جا به جا مي شود و به شرايط رصدي به مراتب بهتري مي رسد، ولي اين دليل بر رويت پذيري هلال شب قبل نمي شود.

4- بزرگي هلال شب بعد، نشانه اي از رويت پذيري هلال شب قبل است.

اين گفته كاملاً نادرست است. در رويت پذيري هلال فقط بزرگي و درخشندگي هلال نقشي ندارد، بلكه ارتفاع ماه در زمان غروب خورشيد هم نقش دارد كه اهميتش به اندازه فاز (درخشندگي) هلالي است. ممكن است يك هلال داراي درخشندگي بسيار زيادي باشد، به طوري كه در شرايط مناسب بتوان آن را با چشم هم مشاهده كرد. ولي اگر همين هلال در موقعيتي قرار گيرد كه تنها چند دقيقه پس از غروب خورشيد غروب كند، حتي با ابزار اپتيكي هم قابل رويت نيست. همانطور كه در شكل ملاحظه مي كنيد، اگر هلال داراي عرض دايرة البروجي منفي باشد، ارتفاع بسيار كمتري نسبت به هلالي دارد كه عرض دايرة البروجي مثبت دارد. در نتيجه هلال اول بسيار زودتر غروب مي كند و چون آسمان در آن لحظه بسيار روشن است قابل رويت نيست. در حالي كه هلال دوم در فاصله زماني نسبتاً زيادي پس از خورشيد غروب مي كند و آسمان در آن لحظه به قدري تاريك شده كه هلال به سادگي مشاهده مي شود.

وقتي يك روز مي گذرد، هلال خيلي بزرگ تر و درخشان تر مي شود و به موقعيت بهتري مي رسد، بنابراين مشخص است كه اين هلال قطعاً قابل مشاهده است ولي هلال در شب قبل از آن به هيچ وجه قابل مشاهده نبوده است.

5- اگر ماه قمري يك روز زودتر شروع شد، بايد تقويم را يك روز جابه جا كرد.

در تقويم جمهوري اسلامي ايران، هر ماه قمري فقط بر اساس رويت پذيري هلال در شب اولش آغاز مي شود و محاسبات هم فقط براي اين معيار انجام مي شوند. بدين ترتيب هر ماه قمري مستقل ازماه قبل خود آغاز مي شود. اگر به هر دليلي يك ماه قمري يك روز زودتر از تقويم شروع شد، فقط همان ماه يك روز جلوتر از تقويم خواهد بود و در آغاز ماه قمري بعد، دوباره با تقويم منطبق مي شود. البته در تقويم ديگر كشورهاي اسلامي، معيار رويت هلال در آغاز ماه قمري متفاوت است و ممكن است چند ماه تقويم جابجا شوند.

6- آيا ماه رمضان هميشه 29 روز است؟

ماه مبارك رمضان هيچ فرقي با ديگر ماههاي قمري ندارد، نه در حركت ماه اتفاق عجيبي روي مي دهد و نه در منظومه شمسي رويدادي روي مي دهد. آنچه اين باور كاملاً غلط را سبب شده است، اين است كه به دليل اهميت بسيار زياد ماه رمضان، مردم بسيار زيادي به استهلال مي پردازند و از آنجا كه بسياري از آنها دچار اشتباه يا توهم رويت مي شوند، گزارش هاي اشتباه زيادي ارسال مي شود و تشخيص درست در اثبات آغاز ماه قمري را دچار مشكل مي كند.

7- وقتي كشورهاي همسايه يك روز زودتر ماه قمري را آغاز مي كنند، پس ما هم بايد با آنها ماه قمري را آغاز كنيم.

اولاً كه ملاك آغاز ماه قمري در تمام كشورهاي مسلمان يكسان نيست، بنابراين نمي توان به صرف آغاز ماه قمري در يك كشور همسايه نتيجه گرفت كه ما اشتباه كرده ايم. دوم اينكه خطوط رويت پذيري هلال، سهمي شكل هستند نه افقي يا عمومي. ممكن است اين خطوط از بخش كوچكي از كشورمان عبور كند، در حالي كه از تمام قلمرو يك كشور همسايه عبور كنند. در اين صورت، در آن كشور هلال رويت خواهد شد در حالي كه در بقيه كشورها ( واز جمله كشورمان) هلال ديده نمي شود. سوم اين كه برخي كشورهاي همسايه از تقويم برخي كشورهاي ديگر كه چندان هم نزديك نيستند، پيروي مي كنند؛ پس آغاز ماه قمري در آنها به اين معني نيست كه آنها الزاماً هلال شب اول را مشاهده كرده اند. چهارم اينكه در برخي از اين كشورها اشتباه هاي فاحشي در اعلام آغاز ماه قمري صورت مي گيرد، همانند ذي الحجه سال گذشته (1425 قمري) كه در عربستان، به خاطر شهادت فقط دو نفر مسلمان، ماه ذي الحجه يك روز زودتر آغاز شد و اين در حالي است كه توصيفات آن دو نفر با محاسبات نجومي همخواني نداشت. بر اين اساس هيچ الزامي براي توجه به وضعيت كشورهاي شرقي و جنوبي ندارد. از سوي ديگر، رويت هلال در همسايگان غربي هيچ ارتباطي به كشورمان ندارد، زيرا در آن مناطق شرايط هلال به مراتب مناسب تراست.

8- همه كشورهاي اسلامي بايد در يك روز ماه قمري را آغاز كنند.

اگر ملاك همه كشورها، رويت هلال باشد و اين ملاك در همه جا يكسان باشد، باز هم يك روز اختلاف وجود دارد كه البته طبيعي است. ولي اختلاف بيش از يك روز غير طبيعي است. البته در شرايط فعلي كه ملاك هاي مختلفي براي آغاز ماه قمري وجود دارد، ممكن است چنين اختلاف هاي عجيب و غريبي بروز كند. ولي مطمئن باشيد آنچه در كشورمان اعلام مي شود، صحيح است.

معيار آغاز ماه قمري دركشورهاي مختلف

در برخي كشورها، گزارش ها و ادعاهاي رويت هلال را در نقاط مختلف كشور دريافت مي كنند و يك قاضي آنها را بررسي مي كند و در نهايت آنها را تأييد يا رد مي كند. هند، پاكستان، بنگلادش و مراكش از اين جمله اند.

در برخي كشورها، محاسبات نجومي صورت مي گيرد و معيار آغاز ماه قمري، غروب ماه پس از غروب خورشيد است. تقويم ام القري كه در كشور عربستان سعودي مورد استفاده قرار مي گيرد، اين معيار را در شهر مكه ملاك قرار داده است؛ يعني اگر در افق مكه مكرمه ماه پس از خورشيد غروب كند، روز بعد اول ماه قمري است. البته در مورد، ماههاي رمضان، شوال و ذي القعده؛ به گزارش هاي رويت هلال استناد مي شود.

در برخي كشورها، محاسبات نجومي صورت مي گيرند، ولي ملاك آغاز ماه قمري اين است كه مقارنه روي داده باشد و ماه حداقل پنج دقيقه پس از خورشيد غروب كند. در كشور مصر از اين ملاك استفاده مي شود و محاسبات براي مرزهاي غربي كشور صورت مي گيرد كه بهترين شرايط ماه در آنجا اتفاق مي افتد.

در برخي كشورها، محاسبات نجومي صورت مي گيرد و ملاك هاي پيچيده تري براي آغاز ماه وجود دارد. در مالزي، سنگاپور، برونئي و اندونزي، ملاك آغاز ماه قمري اين است كه در غروب روز قبل، سن ماه بيش از 8 ساعت، ارتفاعش بيش از 2 درجه از افق و جدايي ماه از خورشيد بيش از 3 درجه باشد. در كشورهاي الجزاير و تونس، اين ملاك ها بيشتر است و مكث ماه پس از غروب خورشيد و برخي ويژگيهاي ديگر هلال را نيز شامل مي شود.

در برخي كشورها، گزارش هاي رويت هلال دريافت مي شود و مستندات آن با محاسبات نجومي مقايسه مي شود. اين مطمئن ترين و درست ترين شيوه تأييد يا رد يك گزارش است كه در كشور ما مورد استفاده قرار مي گيرد. برخي گروههاي نجومي هم در اردن، گويان و ترينيداد و توباگو ازاين روش استفاده مي كنند كه البته دقتشان به اندازه روشي كه در ايران مورد استفاده قرار مي گيرد نيست.

كشورهايي هم هستند كه از تقويم برخي كشورهاي بزرگتر همسايه تبعيت مي كنند: قطر، كويت، امارات متحده عربي، عمان، بحرين، يمن، تركيه، ليبي و افغانستان معمولاً از عربستان سعودي تبيعيت مي كنند.

برخي كشورهاي كوچك از تقويم كشورهاي بزرگ همسايه تبعيت مي كنند. مثلاً نيوزيلند از استراليا و سورينام از گويان تبعيت مي كنند.

بسياري از كشورهاي اروپايي و برخي جزاير درياي كارائيب از نخستين اعلام آغاز ماه قمري در كشورهاي اسلامي پيروي مي كنند.

برخي تابع تقويم هاي از پيش محاسبه شده هستند، مانند برخي قوميت هاي هند و پاكستان (لجرا، السماعيليان و قدياني ها)

بررسي ملاك آغاز ماه قمري در تقويم ام القري

به دليل حساسيت تقويم كشور عربستان و تأثير آن بر مردم كشورمان، در اينجا ملاك تقويم ام القري را از نظر نجومي بررسي مي كنيم. بررسي اين ملاك از نظر شرع از حوصله اين مقارنه خارج است و كارشناسان مذهبي بايد به آن بپردازند.

اشاره شد كه ملاك تقويم ام القري وقوع غروب ماه پس از خورشيد در افق شهر مكه است. همان طور كه در شكل ملاحظه مي كنيد، وضعيت هايي از ماه وجود دارد كه ماه هنوز به مقارنه نرسيده، ولي ارتفاعش از خورشيد بيشتر است. بدين ترتيب ماه پس از خورشيد غروب مي كند در حالي كه ماه قمري قبلي هنوز پايان نيافته است. بنابراين ماه قمري جديد يك روز زودتر از مقارنه آغاز مي شود (حداقل). از آنجايي كه ماه قمري نمي تواند بيشتر از 30 روز باشد پس ماه بعدي هم اشتباه آغاز مي شود و ممكن است تا چند ماه اين اشتباه ادامه يابد. بنابراين اين ملاك از نظر نجومي، منطبق بر اهله ماه نيست و نمي تواند تقويم صحيحي را استخراج كند.

نويسنده : ذوالفقار دانشي

نظرات شما عزیزان: